تفاوت اشعه UVA و UVB چیست؟ راهنمای علمی مراقبت از پوست در برابر آفتاب

نور خورشید نه‌تنها برای زندگی و تولید ویتامین D ضروری است، بلکه در صورت بی‌توجهی می‌تواند بزرگ‌ترین دشمن پوست هم باشد. بخش مهمی از آسیب‌های پوستی ناشی از اشعه ماوراءبنفش (UV) است که به دو نوع اصلی UVA و UVB تقسیم می‌شود. شناخت تفاوت این دو اشعه و راه‌های محافظت در برابر آن‌ها، کلید داشتن پوستی سالم و جوان است.

نور خورشید یکی از اساسی‌ترین منابع انرژی در طبیعت است و بدون آن زندگی بر روی زمین امکان‌پذیر نخواهد بود. این نور علاوه بر تأثیر مستقیم بر چرخه حیات گیاهان و جانوران، برای انسان نیز فواید زیادی دارد؛ از جمله تحریک تولید ویتامین D در بدن، تقویت استخوان‌ها، بهبود عملکرد سیستم ایمنی و حتی افزایش ترشح هورمون‌های شادی‌آور مثل سروتونین. به همین دلیل بسیاری از پزشکان توصیه می‌کنند که قرار گرفتن در معرض نور خورشید به میزان متعادل می‌تواند برای سلامتی مفید باشد.

اما همین منبع حیات‌بخش، اگر بدون محافظت و به شکل نادرست مورد استفاده قرار گیرد، می‌تواند به دشمن شماره یک پوست تبدیل شود. تحقیقات علمی نشان داده‌اند که بیش از ۸۰٪ پیری زودرس پوست و بخش عمده‌ای از سرطان‌های پوستی ناشی از پرتوهای ماوراءبنفش خورشید است. این پرتوها که با چشم دیده نمی‌شوند، اثرات مخربی بر سلول‌های پوستی دارند و به مرور زمان باعث بروز چین‌وچروک، لک‌های تیره، کاهش خاصیت ارتجاعی و در موارد شدید، آسیب به DNA سلولی می‌شوند.

اشعه ماوراءبنفش (UV) به طور کلی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:

• UVA با طول موج بلندتر که قدرت نفوذ بیشتری به لایه‌های عمقی پوست دارد و عامل اصلی ایجاد پیری زودرس، لکه‌های پوستی و کاهش کلاژن محسوب می‌شود.
• UVB با طول موج کوتاه‌تر که بیشتر بر لایه‌های سطحی پوست اثر می‌گذارد و عامل اصلی آفتاب‌سوختگی، قرمزی و تاول‌های پوستی است. این نوع اشعه همچنین می‌تواند باعث تغییرات خطرناک در DNA سلول‌ها شده و خطر ابتلا به سرطان پوست را افزایش دهد.

شناخت این دو اشعه و تفاوت‌هایشان بسیار مهم است، زیرا تنها در این صورت می‌توان راهکارهای مؤثر برای محافظت از پوست در برابر آن‌ها را به کار گرفت. استفاده روزانه از کرم ضدآفتاب با پوشش طیف گسترده (Broad Spectrum)، حتی در روزهای ابری یا هنگام حضور در فضاهای بسته‌ای که پنجره دارند، از ضروری‌ترین اقدامات برای حفظ سلامت و جوانی پوست است.

به طور خلاصه، خورشید همان‌قدر که منبع زندگی است، در صورت بی‌احتیاطی می‌تواند عامل تخریب جدی پوست باشد. بنابراین یادگیری تفاوت‌های اشعه‌های UVA و UVB و رعایت اصول مراقبت پوستی در برابر آفتاب، کلید داشتن پوستی سالم، شاداب و جوان در طول سال‌های زندگی است.

اشعه UVA چیست و چه اثری بر پوست دارد؟

اشعه UVA یکی از پرقدرت‌ترین و در عین حال خطرناک‌ترین اجزای نور خورشید است. این اشعه حدود ۹۵ درصد از کل اشعه ماوراءبنفشی را تشکیل می‌دهد که به سطح زمین می‌رسد و به دلیل طول موج بلند، توانایی نفوذ تا لایه‌های عمقی پوست (درم) را دارد. همین ویژگی باعث می‌شود که آسیب‌های ناشی از آن اغلب دیرتر بروز کنند اما ماندگاری و شدت بیشتری داشته باشند.

ویژگی‌ها و اثرات مخرب اشعه UVA

• نفوذ عمیق به پوست: برخلاف UVB که بیشتر به لایه سطحی پوست محدود می‌شود، اشعه UVA به لایه‌های عمقی‌تر نفوذ کرده و در ساختار کلاژن و الاستین تغییر ایجاد می‌کند.
• پیری زودرس پوست: قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض UVA باعث تخریب رشته‌های کلاژن، کاهش استحکام پوست و در نتیجه بروز چین‌وچروک‌های عمیق و افتادگی پوست می‌شود.
• ایجاد لک و تغییر رنگ: این اشعه ملانوسیت‌ها (سلول‌های تولیدکننده رنگدانه) را تحریک کرده و در نتیجه لک‌های قهوه‌ای، کک‌ومک و تیرگی‌های پوستی ایجاد می‌کند.
• عبور از شیشه و ابر: نکته مهم این است که UVA برخلاف UVB، حتی از شیشه پنجره یا شیشه خودرو عبور می‌کند. بنابراین پوست در طول روز، چه در خانه و چه در ماشین، در معرض این اشعه قرار دارد.
• افزایش ریسک سرطان پوست: با وجود اینکه اثرات آن تدریجی است، اما قرار گرفتن مداوم و بدون محافظت در برابر UVA می‌تواند به تخریب DNA سلول‌های پوستی منجر شده و احتمال ابتلا به سرطان پوست (خصوصاً ملانوما) را افزایش دهد.

زمان و شدت تابش

اشعه UVA در تمام طول سال و در همه ساعات روز وجود دارد. شدت آن حتی در هوای ابری نیز کاهش محسوسی ندارد. به همین دلیل، متخصصان پوست توصیه می‌کنند که استفاده از ضدآفتاب تنها محدود به روزهای آفتابی تابستان نباشد، بلکه یک اقدام روزانه و همیشگی باشد.

چگونه در برابر UVA محافظت کنیم؟

• انتخاب ضدآفتاب با برچسب Broad Spectrum یا محافظت کامل (UVA و UVB).
• استفاده روزانه از ضدآفتاب، حتی در روزهای ابری یا هنگام حضور در فضاهای بسته با پنجره.
• تجدید ضدآفتاب هر ۲ تا ۳ ساعت برای حفظ اثر محافظتی.
• استفاده از عینک آفتابی استاندارد و کلاه لبه‌دار در فضای باز.

اشعه UVB چیست و چه اثری بر پوست دارد؟

اشعه UVB شدت بیشتری دارد اما به لایه‌های سطحی‌تر پوست نفوذ می‌کند.

• عامل اصلی آفتاب‌سوختگی، قرمزی و التهاب پوست است.
• بیشترین آسیب را در ساعات ۱۰ صبح تا ۴ بعدازظهر ایجاد می‌کند.
• می‌تواند مستقیماً DNA سلول‌های پوستی را تخریب کرده و خطر بروز سرطان‌های پوستی مانند ملانوما را بالا ببرد.

چرا باید از پوست در برابر هر دو اشعه محافظت کرد؟

خیلی از افراد تصور می‌کنند که ضدآفتاب فقط برای جلوگیری از آفتاب‌سوختگی است. درحالی‌که واقعیت این است که اشعه خورشید دو نوع اصلی دارد: UVA و UVB، و هر دو می‌توانند برای پوست خطرناک باشند.

• UVB با نفوذ به لایه‌های سطحی، عامل اصلی قرمزی، التهاب و آفتاب‌سوختگی است.
• UVA بدون ایجاد نشانه‌های فوری، به لایه‌های عمیق‌تر پوست نفوذ می‌کند و در طول زمان باعث پیری زودرس، لک‌های پوستی و حتی سرطان پوست می‌شود.

بنابراین، استفاده از ضدآفتاب تنها برای پیشگیری از آفتاب‌سوختگی کافی نیست. بلکه باید محصولی انتخاب کنید که به‌طور همزمان از پوست در برابر هر دو اشعه محافظت کند. به همین دلیل است که متخصصان پوست همواره تأکید دارند از کرم‌های ضدآفتاب با برچسب Broad Spectrum (طیف گسترده) استفاده شود.

این نوع ضدآفتاب‌ها به‌گونه‌ای فرموله شده‌اند که هم در برابر اشعه‌های مخفی UVA و هم در برابر اشعه‌های پرانرژی UVB اثر محافظتی دارند. استفاده روزانه و مداوم از آن‌ها (حتی در روزهای ابری یا هنگام قرار گرفتن در محیط‌های بسته با نور طبیعی) می‌تواند نقش مهمی در حفظ سلامت، شادابی و جوانی پوست ایفا کند.

راهکارهای علمی مراقبت از پوست در برابر آفتاب

محافظت از پوست در برابر اشعه‌های مضر خورشید تنها به فصل تابستان محدود نمی‌شود؛ بلکه یک عادت روزانه و دائمی است. رعایت چند نکته ساده می‌تواند تفاوت بزرگی در سلامت و شادابی پوست ایجاد کند:

استفاده از ضدآفتاب مناسب

هر روز، حتی در روزهای ابری، باید از ضدآفتاب با SPF مناسب و پوشش طیف گسترده استفاده کرد. گزینه‌های متنوعی در دسته‌ی ضدآفتاب‌های تخصصی وجود دارد که می‌توان بر اساس نوع پوست (خشک، چرب یا مختلط) انتخاب کرد.

تجدید ضدآفتاب

اثر ضدآفتاب دائمی نیست. بهتر است هر ۲ تا ۳ ساعت یک بار، به‌ویژه در فضای باز یا پس از تعریق و شست‌وشو، مجدداً استفاده شود. محصولاتی مانند فلوئید ضدآفتاب اویل‌فری SPF50 اسکین وان با بافت سبک و بدون ایجاد چربی، انتخابی ایده‌آل برای استفاده روزانه هستند.

پوشش محافظتی

کلاه لبه‌دار، عینک آفتابی استاندارد و لباس‌های پوشیده می‌توانند تا حد زیادی تماس مستقیم پوست با نور خورشید را کاهش دهند و در کنار ضدآفتاب، محافظت کامل‌تری ایجاد کنند.

اجتناب از ساعات اوج تابش

بین ساعات ۱۰ صبح تا ۴ بعدازظهر، شدت تابش اشعه‌های UVA و UVB به اوج می‌رسد. در این ساعات بهتر است کمتر در معرض آفتاب مستقیم قرار بگیرید یا از محصولات تخصصی‌تر مانند فلوئید ضدآفتاب SPF50 اکتی‌ویت استفاده کنید که حفاظت قوی‌تری در برابر نور خورشید دارند.